ஏழ்மைக் காப்பணிச் சேவகி (Major Barbara) மூவங்க நாடகம் (இரண்டாம் அங்கம்) அங்கம் -2 பாகம் – 1

ஆங்கில மூலம் : ஜார்ஜ் பெர்னாட் ஷா
தமிழாக்கத் தழுவல் : சி. ஜெயபாரதன், கனடா

“

“மனித இனத்தின் நன்மைக்காகக் கிளர்ச்சி செய்யவும், மதக் கோட்பாடுளை எதிர்க்கவும், வாலிபரைத் தம் வசப்படுத்தவும் மேதைகளுக்கு உரிமை அளிக்க வேண்டும்.”

ஜார்ஜ் பெர்னாட் ஷா (The Sanity of Art)

“மாது ஒருத்தி மறுமுறைத் திருமணம் செய்து கொள்வதற்குக் காரணம் அவள் முதல் கணவனை முற்றிலும் வெறுத்ததே !  ஆடவன் மீண்டும் திருமணம் புரிவதற்குக் காரணம் முதல் மனைவி மீது அவனுக்கு மிக்க மோகம் இருந்ததால் !  மாதர் தமது அதிட்டத்தை முயன்று பார்ப்பவர்.  ஆடவர் சூதாடிப் பார்ப்பவர் !”

ஆஸ்கர் வைல்டு (Oscar Wilde in The Picture of Dorian Gray )

நாடக ஆசிரியர் பெர்னாட் ஷாவைப் பற்றி :

ஜார்ஜ் பெர்னாட் ஷா அயர்லாந்தின் தலைநகர் டப்ளினில் 1856 ஆம் ஆண்டில் ஜார்ஜ் கார் ஷா & லுஸிண்டா எலிஸபெத் ஷா இருவருக்கும் பிறந்தவர்.  அவரது அன்னை ஆப்ரா (Opera) இசை யரங்குப் பாடகி, வாய்க்குரல் பயிற்சியாளி.  தந்தையார் தோல்வியுற்ற வணிகத் துறையாளர்.  வறுமையி லிருந்து குடும்பத்தை விடுவிக்க முடியாத பெருங் குடிகாரர்.  இருபது வயதில் பெர்னாட் ஷா அன்னையுடன் லண்டனுக்குச் சென்றார்.  அங்கே தாயார் இசைத்தொழில் மூலம் ஊதியம் பெற்றுக் குடும்பத்தை நடத்திக் கொண்டு வந்தார்.  நிரம்ப இலக்கிய நூற் படைப்பு களைப் படித்து வந்த பெர்னாட் ஷா, முதலில் ஐந்து தோல்வி நாடகங்களை எழுதினார்.  பிறகு நாடக மேடை உலகில் புகுந்து மற்றவர் நாடகங்களைக் கண்டு 1894 இல் “சனிக்கிழமை கருத்திதழில்” (Saturday Review) நாடகங்களைப் பற்றித் திறனாய்வு செய்து எழுதி வந்தார்.  அப்போது பொதுவுடைமைக் கோட்பாடில் ஈடுபாடு மிகுந்து பிரதம மேடைப் பேச்சாளாராகவும் உரைமொழி ஆற்றினார்.

அவர் எழுதிய சிறப்பான நாடகங்கள்: பிக்மாலியன் (Pygmalion), ஜோன் ஆஃப் ஆர்க் (Saint Joan), மனிதன் & உன்னத மனிதன் (Man & Superman), ஆப்பிள் வண்டி (The Apple Cart), டாக்டரின் தடுமாற்றம் (The Doctor’s Dilemma), மெதுசேலாவுக்கு மீட்சி (Back to Methuselah), மேஜர் பார்பரா (Major Barbara), கோடீஸ்வரி (Millionairess), இன்பியல் நாடகங்கள் (Plays Pleasant), துன்பியல் நாடகங்கள் (Plays Unpleasant), தூயவருக்கு மூன்று நாடகங்கள் (Three Plays for Puritans), நெஞ்சை முறிக்கும் இல்லம் (Heartbreak House), ஆயுத மனிதன் (ஊழ் விதி மனிதன்) (The Man of Destiny) (1898) போன்றவை.  ஐம்பது ஆங்கில நாடகங்கள் எழுதிய பெர்னாட் ஷாவுக்கு 1925 இல் இலக்கிய நோபெல் பரிசு அளிக்கப்பட்டது.

+++++++++++++++++++++

மேஜர் பார்பரா நாடகத்தைப் பற்றி :

இந்த நாடகம் ‘ஏழ்மைக் காப்பணிச் சேவகி’ மேஜர் பார்பரா (Major of Salvation Army) வாழிவில் நேர்ந்த வெற்றி, தோல்வியைப் பற்றியது.  அவள் புரிந்த அரிய சமூகத் தொண்டில் இயற் பாடுக்கும், மெய்ப்பாடுக்கும் (Idealism & Realism) இடையே ஏற்பட்ட ஒரு போராட்டத்தைப் பற்றியது.  அந்தத் தொண்டுக்கு ஆதரவாக நிதி உதவி செய்யும் அவளது இராணுவ ஆயுத உற்பத்தித் தந்தை ஆன்ரூ அண்டர்ஷா·ப்ட் (Andrew Undershaft) மற்றும் பார்பராவை மணக்கப் போகும் கிரேக்கப் பேராசியர் அடால்ஃபஸ் குஸின்ஸ் (Adolphus Cusins) ஆகியோருடன் பார்பரா போராடுவதை விளக்குவது. “நமது கொடுமைகளில் கோரமானது, குற்றங்களில் கொடூரமானது மானிட ஏழ்மை.  மற்ற தேவை ஒவ்வொன்றையும் நாம் தியாகம் செய்து, நமக்கு முதற் கடமையாக இருக்க வேண்டியது மனிதர் ஏழ்மையை இல்லாமல் நீக்குவதே,” என்று மேஜர் பார்பரா நாடகத்தின் முன்னுரையில் பெர்னாட் ஷா கூறுகிறார்.  மேஜர் பார்பரா நாடகப் படைப்பின் அழுத்தமான குறிக்கோளும் அதுவே.

வறுமையைப் போக்காது வேடிக்கை பார்த்துக் கொண்டிருக்கும் மனித இனம் வெறுக்கத் தக்கது என்று சாடுகிறார் பெர்னாட் ஷா.  ஏழ்மை நீக்கப் பாடுபடும் காப்புப் படைச் சேவகி மேஜர் பார்பராவைச் சமூகம் ஆதரிக்க வேண்டுமா அல்லது அவளை ஒதுக்கி விட வேண்டுமா என்று நம்மைக் கேட்கிறார் பெர்னாட் ஷா !  ஆயுத உற்பத்தியில் கோடிக்கணக்கானப் பணச் சேமிப்பையே மதமாகக் கருதும் அவளது தந்தை, ஏழ்மைக் காப்பணிக்கு நிதி உதவி செய்வது நியாயமா அல்லது தவறா என்ற முரணான ஒரு வினாவை எழுப்புகிறது நாடகம் !  போருக்கு  ஆயுதங்கள் உற்பத்தி செய்து செல்வம் பெருத்து வலுவாக, பாதுகாப்பாக, நலமாக மனித இனம் ஆடம்பரத்தில் வாழ வேண்டுமா அல்லது அன்பு, மதிப்பு, சத்தியம், நியாயம் என்ற அடிப்படை அறநெறியில் எளிமையாக மனிதர் வாழ வேண்டுமா என்று நாடகக் கதா நாயகர் நம்மை எல்லாம் கேட்கிறார்.

ஏழ்மைக் காப்பணிச் சேவகி (Salvation Army Major) மேஜர் பார்பரா, தனக்குத் தெரியாமல் அவளது கிறித்துவக் குழுவினர், இராணுவ ஆயுதங்கள் உற்பத்தி செய்யும் அவளது தந்தை யிடமிருந்து நிதிக் கொடை ஏற்றுக் கொண்டதைக் கேட்டுப் பெருங் குழப்பம் அடைகிறாள்.  ஆரம்பத்தில் ஏழ்மைக் காப்பணி ஆயுத வணிகரிட மிருந்து ஏராளமான நிதியைப் சன்மானமாகப் பெற்றுக் கொள்வது முற்றிலும் தவறென்று பார்பரா கருதுகிறாள்.  ஆனால் அப்படி நாடக வாசகர் கருத வேண்டுமென்று பெர்னாட் ஷா விரும்பவில்லை !  அவர் முன்னுரையில் அறக் கட்டளையாளர் நிதிக் கொடையைத் தூய சேமிப்பாளர் மூலம்தான் பெற வேண்டும் என்னும் கருத்து நகைப்புக்குள்ளானது என்று தள்ளி விடுகிறார்.  எந்த வகைச் சேமிப்பாயினும் அற நிலையங்கள் பெற்றுக் கொள்ளும் நிதிக் கொடைகளை மக்கள் நல்வினைகளுக்குப் பயன் படுத்தலாம் என்று பெர்னாட் ஷா ஆதரவு தருகிறார்.  “பிசாசுவிட மிருந்து கூட நன்கொடையைப் பெற்றுக் கொண்டு கடவுளின் கரங்களில் கொடுக்க வேண்டும்”, என்று ஆலோசனை கூறுகிறார்.  நாடக முடிவில் வறுமையில் வாடுவோர் கைவசம் நிரம்பப் பணம் இருந்தால் பசி, பட்டினியின்றி நிம்மதியாய் வாழ இயலும் என்று மேஜர் பார்பரா அமைதி அடைகிறாள்.

மிஸ் பார்பரா பீரங்கி உற்பத்திச் செல்வந்தர் ஆன்ரூவுக்குப் பிறந்த ஓர் பூரணப் பண்பியல் புதல்வி (An Idealistic Daughter).  சல்வேசன் ஆர்மிக்கு மேஜரான (Major in the Salvation Army) பார்பரா தன் தந்தை போன்ற பண முதலைகளுக்கு எதிராகப் போராடுவதில் தீவிரமாக ஈடுபடுபவள்.  அவளை வழிபடும் காதல் ரோமியோ அடால்·பஸ் (Adolphus) ஒரு கிரேக்கப் பேராசிரியர்.  அடால்ஃபஸின் மோகப் பொழுது போக்கில் பங்கு கொள்ள பார்பராவுக்கு நேரமில்லை,  சல்வேசன் ஆர்மி உறுப்பினர் சிலர் அவளது பணக்காரத் தந்தையிடமிருந்து பெருந் தொகையைச் சன்மானமாகப் பெற்றதை அறிந்து பார்பரா அதிர்ச்சி அடைகிறாள்.

சிந்திக்க வைக்கும் முரணான இத்தகைய பிரச்சனைகளே மேஜர் பார்பராவில் புத்துணர்வோடு இன்பியல் நாடகமாக உருவெடுக்கிறது.  தீப்பறக்கும் தர்க்க வசனங்கள் இங்குமங்கும் மின்னல்போல் அடிக்கின்றன,  பெண்மணி மேஜர் பார்பரா நாடக மேதை ஜார்ஜ் பெர்னாட் ஷா ஆக்கிய உன்னத படைப்புப் தலைவி, உள்ளத்தைத் தொடும் நாயகி என்று ஆங்கில நாடக விமர்சகர் பலர் கூறுகிறார்.  ஆங்கில நாடக உலகிலே சிந்தனையைத் தூண்டும் சமூகச் சேவகி மேஜர் பார்பரா நாடகப் படைப்பைப் போற்றுபவர் பலர் இருக்கிறார் என்பது தெரிய வருகிறது.

**********************

நாடக உறுப்பினர்:    

1.  மேஜர் மிஸ். பார்பரா அண்டர்ஷா·ப்ட் (Major Ms. Barbara Undershaft).  ஆன்ரூவின் மூத்த மகள்.

2.  ஆன்ரூ அண்டர்ஷா·ப்ட் (Andrew Undershaft) : இராணுவ ஆயுத உற்பத்தித் தொழிற் சாலையின் அதிபர்.

3.  மேடம் பிரிட்னி அண்டர்ஷா·ப்ட் (Lady Britomart Undershaft) : ஆன்ரூவின் விலக்கப் பட்ட மனைவி (வயது 50)

4.  ஸ்டீஃபன் அண்டர்ஷா·ப்ட் (Stephen Undershaft) (வயது 25) ஆன்ரூவின் இளைய மகன்.

5.  மிஸ். சாரா அண்டர்ஷா·ப்ட் (Ms. Sara Undershaft) : ஆன்ரூவின் இரண்டாவது மகள்.

6.  அடால்ஃபஸ் குஸின்ஸ் (Adolphus Cusins) : பார்பராவின் காதலன்

7.  சார்லஸ் லோமாக்ஸ் (Charles Lomax) (வயது 35) : சாராவின் காதலன்.

8.  பணியாள் மாரிஸன் (Bulter Morrison) வயது 45

9.  ஓபிரைன் பிரைஸ், ரம்மி மிட்சென்ஸ், ஜென்னி ஹில், பீடர் ஷெர்லி – சல்வேசன் ஆர்மியில் உண்டு உறங்கி வந்து போகும் சாவடி வாசிகள்.

மற்றும் பலர்.

************************

ஏழ்மைக் காப்பணிச் சேவகி

(மேஜர் பார்பரா)

(இரண்டாம் அங்கம்)

அங்கம் -2 பாகம் – 1

இடம் :  இங்கிலாந்து லண்டன் நகரம்.  வெஸ்ட் ஹாம் ஏழ்மைக் காப்பணிச் சாவடி (West Ham Shelter of the Salvation Army)

நிகழும் ஆண்டு : ஜனவரி 1906

நேரம் : காலைப் பொழுது.

அரங்க அமைப்பு :  ஏழ்மை மனிதரை ஜனவரிக் கடுங்குளிர் நடுக்கத்தில் பாடுபடுத்தும் ஒரு பழைய சத்திரக் கூடம் சல்வேசன் ஆர்மி இல்லம்.  புதிதாக வெள்ளை அடிக்கப் பட்டுள்ளது.  கறைபடிந்த மேஜை, நாற்காலிகள், பெஞ்சுகள் அங்கு மிங்கும் தெரிகின்றன. அறைக் கதவுகள் ஜன்னல்கள் திறந்துள்ளன.  முன்னறையில் ஓர் ஆணும், பெண்ணும் நடமாடி வருகிறார்.  மேஜையில் சாவடி வாசிகள் சாப்பிட்ட தட்டுக்களை மூதாட்டி ஒருத்தி எடுத்துக் கொண்டிருக் கிறாள்.  உளவும் ஆடவன் வேலை இல்லாத வாலிபன்.  வாயாடி மனிதன்.  பெண் நடுத்தர வயது மூதாட்டி.  அவரது உடையிலும், நடையிலும் ஏழ்மை தெரிகிறது.  கடுங்குளிர் நடுக்கத்தைப் பொருட் படுத்தாமல் நாற்காலில் சிலர் அமர்ந்திருக்கிறார்.  காலை உண்டி சாப்பிட்டு அவர் இருவரும் தெம்புடன் இருக்கிறார்.  ஆடவன் குவளையில் உள்ள ஆறிப்போன சூப்பைச் சுவைத்துக் கொண்டிருக்கிறான்.

மூதாட்டி:  எப்படி இருக்கிறது சூப்பு ?  பாதி வயிறாவது நிரம்பி உள்ளதா உனக்கு ?

ஆடவன் :  காலை உண்டியா இது ?  நீ சமைத்த சூப்பா இது ?  உனக்குப் பிடித்திருக்கலாம் !  எனக்குப் பிடிக்க வில்லை !  நானோர் உழைப்பாளி.  அறிவு மிக்கவன்.  எனக்குப் போதாது இவை எல்லாம் !

மூதாட்டி:  நீ ஓர் ஊழியனா ?  என்ன வேலை செய்கிறாய் ?

ஆடவன்:  நானோர் ஓவியன்.  சித்திரம் வரைந்து விற்பவன் !

மூதாட்டி:  ஓவியனா நீ ?  யார் வாங்குவார் உன் ஓவியங்களை ?

ஆடவன்:  ஆமாம் அம்மையே !  எதுவும் செய்ய முடியாத தெருச் சுற்றித் தன்னை ஓவியன் என்றுதான் பீத்திக் கொள்வான் !  ஆனால் நானோர் ஓவியன் என்பது உண்மை !  என் ஓவியங்கள் விலை மதிப்பற்றவை !  அவற்றை வாங்கும் சீமான்கள் பிறக்க வில்லை.  நான் ஒருகாலத்தில் விவசாயி !  நினைத்ததை முடிப்பவன் !  முடிப்பதை நினைப்பவன் !

மூதாட்டி:  ஓவியன் நீ இப்போதே ஏன் வேலையில் சேராமல் திரிகிறாய் ?  ஏனிந்தக் கடுங்குளிர்ச் சாவடிக்கு வந்தாய் ?  உயிர் பிழைக்கவா ?  அல்லது உள்ள உயிரை இழக்கவா ?  சல்வேசன் சாவடிக்குச் சன்மானம் கொடுக்க ஒரு சீமான் முன்வருவதில்லை ! சாப்பிடத்தான் உன்னைப் போன்ற சோம்பேறிக் கலைஞர் வருகிறார் !  ஏன் வந்தாய் இங்கு ?  ஒரு வேளை உண்டிக்கா ?  அல்லது நிரந்தரப் படுக்கைக்கா ?

ஆடவன்:  காரணம் சொல்கிறேன்.  கேள் !  முதலில் நானோர் அறிவாளி !  இந்தச் சல்வேசன் சாவடிக் கடுங்குளிரைத் தாங்க முடியவில்லை.  பண முதலாளிகள் கண்ணுக்கு என்னைப் போன்ற உன்னத அறிவாளிகள் தெரியாது.  செல்வந்தரை ஆழ்ந்து உளவு செய்பவன் ஆதரிக்கப் படுவ தில்லை.  மூளையற்ற மண்டுகள்தான் அவரது வேலைக்குத் தேவை.  எனக்கு வேலை வாய்ப்புக் கிடைத்தால் முதலைகள் விழுங்கப் பார்க்கின்றன.  நானும் என் ஊழியத் தோழரும் சிக்கி உள்ள எமது வகுப்புப் பிரிவிலிருந்து நாங்கள் தப்பிக் கொள்ள முடியாது.  சட்டத்துக்கு உள்ளே என்ன இருக்கிறது சட்டத்துக்கு வெளியே என்ன உள்ளது என்பது என் அறிவுக்கு எட்டாதவை !  சீரான ஊழியச் சமூக வேலைகளில் நான் சுறுசுறுப்பானவன்,  நேர்மையைக் கடைப்பிடிப்பவன்.  ரோமில் வசிக்கும் போது நான் ரோமானியனாக நடமாடுகிறேன்.  ஆனால் அதன் பலாபலன் என்ன ?  இப்போதுள்ளது போல் தொழிற்சாலைகள் நொடிக்கும் போது அதிகார வர்க்கம் முதலில் வெளியேற்றும் ஊழியன் நான்தான் !

மூதாட்டி:  உன் பெயர் என்ன ?

ஆடவன்:  பிரைஸ் !  ஓபிரைன் பிரைஸ் !  சுருக்கமாக என்னைப் பிரைஸ் என்று விள்ளிப்பார்.  ‘பகட்டுப் பிரைஸ்’ என்ற பட்டப் பெயரும் உண்டு,

மூதாட்டி:  நீ ஒரு தச்சன் மகனா ?  பிச்சை எடுக்கும் உன்னை ஓவியக் கலை எப்படிக் கவர்ந்தது ?

பிரைஸ்:  என் ஓவியக்கலை அறிவை எடை போடாதே !  நானொரு தூக்கு மூக்கு என்று இகழப் படுபவன்  !  என் தந்தை ஓர் சீர்திருத்தவாதி (Chartist),  சித்தாந்தவாதி. நிறைய நூல்களைப் படித்தவர்,  நீ நினைக்கும் வெறும் தச்சனில்லை நான்.  அது சரி !  உன் பெயர் என்ன ?

மூதாட்டி:  ரம்மி மிட்சன்ஸ் வாலிபரே !

பிரைஸ்:  மிஸ் மிட்சன்ஸ்தானே நீ ?

ரம்மி:  இல்லை வாலிபரே !  நான் மிஸிஸ். மிட்சன்ஸ் !

பிரைஸ்:  என்ன ?  நீ மிஸிஸ் மிட்சன்ஸா ?  ஓ ரம்மி !  ரம்மி !  சிறப்பு மிக்கத் திருமண மாதா நீ ?  பாசாங்கு செய்யும் உன்னைக் காப்பாற்றி விட்டது சல்வேசன் ஆர்மியா ? எல்லாம் பழைய சதி யுக்தி மேடம் சல்வேசன் ஆர்மியில் இடம்பிடிக்க !

ரம்மி:  நான் என்ன செய்வது ?  வயிற்றுப் பசி என்னைக் கொல்லுதே !  சல்வேசன் சாவடிப் பெண்டிர் நால்லவர்.  நான் செழிப்பாக நன்றாக வாழ்ந்தால் சல்வேசன் ஆர்மிச் சாவடியில் சேர அனுமதி கிடைக்காது.  சல்வேசன் ஆர்மியில் இடம் கிடைக்கப் பயன்படும் பார்முலாவே வேறு ! ஊழியத்துக்குப் போவோர் கிழிந்த உடையில் செல்ல வேண்டும்.  எம்மைப் போன்றவருக்குத் தினமும் தீனி போட யார் நிதிக்கொடை செய்வார் ?  ஆண்டு பூராவும் அள்ளி அள்ளிக் கொடுக்க வேண்டும்.

பிரைஸ்:  பன்றிகள் அவர்.  ரம்மி !  எல்லாம் ஒன்றுதான் ! அவரது ஆதிக்க வேலை எனக்குக் கிடைத்திருக்க வேண்டும்.  உனது குடியிருப்பின் குறிக்கோள் என்ன ரம்மி ?  இந்தப் பெயர் எப்படி வந்தது ?

ரம்மி:  என் முழுப் பெயர் ரோமோலா !  ரோமோலா குறுகப்பட்டு ரம்மி ஆனது !

பிரைஸ்:  ரம்மி !  நாமிருவரும் துரதிர்ஷ்டத்தில் ஒருவருக் கொருவர் துணைவர்தான்.  நமது பெயரைக் கேட்டாலே யாருக்கும் பிடிக்காது.  என்னைப் பகட்டு மனிதன் என்றுதான் மற்றவர் நினைக்கிறார்.

ரம்மி:  யார் உன்னைக் காப்பாற்றி இங்கு சேர்த்தது ?  மேஜர் பார்பராவா ?

பிரைஸ்:  இல்லை ரம்மி !  நானாகத்தான் நுழைந்தேன் !  மேஜர் பார்பரா கண்ணியமாக என்னை ஏற்றுக் கொண்டார்.  பார்பராவிடம் உண்மையைச் சொன்னேன் : எப்படி என் தாய் மதத் துரோகி என்று தூற்றப் பட்டார், சூதாட்டத்தில் ஈர்க்கப் பட்டார் என்று !

ரம்மி:  இது புளுகு ! நீ கைநீட்டி உன் தாயை அடிப்பது உண்டல்லவா ?

பிரைஸ்:  இல்லை ரம்மி !  என் தாய்தான் துடைப்பைக் கட்டையில் என்னை அடிப்பாள் !  ஆயினும் என் தாய் ஏசுநாதரை வழிபடுபவள் !  முழங்காலிட்டு வழிபட எனக்குச் சொல்லிக் கொடுத்தவள்.  ஆம் நான்தான் குடித்து விட்டு வீட்டுக்கு வந்து படுக்கையில் தூங்கும் தாயை இழுத்துத் தரையில் தள்ளுபவன் !

ரம்மி:  அது மாதருக்கு ஆடவர் செய்யும் அடாத செயல் !  உனது இரங்கல் உரைகள் எல்லாம் நாம் பொதுவாகப் பேசும் பொய் மொழிகள் !  நம்மில் யாரும் உண்மையைச் சொல்வதில்லை.  உன்னைப் போன்ற ஆடவன் உண்மையை மறைத்து ஆதாயம் தேடிக் கொள்வான்.  நல்ல நாடகம் போடுகிறாய் !  ஏசுவை வழிபட உனக்குச் சொல்லிக் கொடுத்தாள் தாய் !  குடித்து விட்டுத் தாயை அடித்துப் போட்ட மகன் நீ!  இது தாயிக்குச் செய்த தகாத செயல்.  தாய் உன்னை அடிப்பதாய் நீ முதலில் சொன்னாய் !  எது உண்மை !  எது புளுகு ?  யாருக்குத் தெரியும் ?

(தொடரும்)

***********************

தகவல் :

Based on The Play : Major Barbara By : George Bernard Shaw, – Penquin Books (Editorial Supervision of Biographer : Dan. H. Laurence) (1960)

(a) The Portable Bernard Shaw By : Stanley Weintraub (1977)

(b) Writers & Critics – Shaw By A. M. Gibbs (1969)

(c) The Oxford Dictionary of Quotations (New Edition) (1992)

(d) The Wicked Wit of Oscar Wilde (1997)

(e) The Great Quotations Compiled By : George Seldes (1967)

(f) DVD Video Classics – Bernard Shaw’s Major Barbara Released in August 2007 (2 Hours)

(g) Major Critical Essays By : Bernard Shaw Penguin Classics (1986)

********************
S. Jayabarathan [jayabarat@tnt21.com] (July 28, 2011)