மேடம் மோனிகாவின் வேடம் (Mrs. Warren’s Profession) நான்கு அங்க நாடகம் (முதலாம் அங்கம்) அங்கம் -1 பாகம் – 6

ஆங்கில மூலம் : ஜார்ஜ் பெர்னாட் ஷா
தமிழாக்கத் தழுவல் : சி. ஜெயபாரதன், கனடா

பரத்தைமைத் தொழிலுக்கு மெய்யான காரணம் பெண்டிரின் சீர்கெட்ட பாதையல்ல !  ஆடவரின் ஆதிக்கப் போதையல்ல !  ஏழ்மை, வறுமை, இல்லாமை, பசி பட்டினி, தனிப்படுதல், வேலையின்மை, முறிந்த குடும்பம், சமூகப் புறக்கணிப்பு, பெற்றோர் புறக்கணிப்பு, வன்முறைக் கற்பழிப்பு, கட்டாய அழுத்தம் போன்ற சமூக இடையூறுகளே அப்பாவிப் பெண்டிரை மீளாத பரத்தைமைச் சிறையில் தள்ளி விடுகின்றன.

பெர்னாட் ஷா (Preface to Mrs. Warren’s Profession Drama)

ஜார்ஜ் பெர்னாட் ஷா அயர்லாந்தின் தலைநகர் டப்ளினில் 1856 ஆம் ஆண்டில் ஜார்ஜ் கார் ஷா & லுஸிண்டா எலிஸபெத் ஷா இருவருக்கும் பிறந்தவர்.  அவரது அன்னை ஆப்ரா (Opera) இசையரங்குப் பாடகி, வாய்க்குரல் பயிற்சியாளி. தந்தையார் தோல்வி யுற்ற வணிகத்துறையாளர். வறுமையிலிருந்து குடும்பத்தை விடுவிக்க முடியாத பெருங் குடிகாரர்.  இருபது வயதில் பெர்னாட் ஷா அன்னையுடன் லண்டனுக்குச் சென்றார்.  அங்கே தாயார் இசைத்தொழில் மூலம் ஊதியம் பெற்றுக் குடும்பத்தை நடத்திக் கொண்டு வந்தார்.  நிரம்ப இலக்கிய நூற் படைப்புகளைப் படித்து வந்த பெர்னாட் ஷா, முதலில் ஐந்து தோல்வியுறும் நாடகங்களை எழுதினார்.  பிறகு நாடக மேடை உலகில் புகுந்து மற்றவர் நாடகங்களை விமர்சனம் செய்து 1894 இல் “சனிக்கிழமை கருத்திதழில்” (Saturday Review) நாடகங்களைப் பற்றித் திறனாய்வு செய்து வந்தார். அப்போது பொதுவுடைமைக் கோட்பாடில் ஈடுபாடு மிகுந்து பிரதம மேடைப் பேச்சாளாராகவும் உரைமொழி ஆற்றினார்.

அவர் எழுதிய சிறப்பான நாடகங்கள்: பிக்மாலியன் (Pygmalion), ஜோன் ஆ·ப் ஆர்க் (Saint Joan), மனிதன் & உன்னத மனிதன் (Man & Superman), ஆப்பிள் வண்டி (The Apple Cart), டாக்டரின் தடுமாற்றம் (The Doctor’s Dilemma), மெதுசேலாவுக்கு மீட்சி (Back to Methuselah), மேஜர் பார்பரா (Major Barbara), கோடீஸ்வரி (Millionairess), இன்பியல் நாடகங்கள் (Plays Pleasant), துன்பியல் நாடகங்கள் (Plays Unpleasant), தூயவருக்கு மூன்று நாடகங்கள் (Three Plays for Puritans), நெஞ்சை முறிக்கும் இல்லம் (Heartbreak House), ஆயுத மனிதன் (ஊழ் விதி மனிதன்) (The Man of Destiny) (1898), மிஸிஸ் வார்ரனின் தொழில் (Mrs. Warren’s Profession) (1893) போன்றவை.  ஐம்பது ஆங்கில நாடகங்கள் எழுதிய பெர்னாட் ஷாவுக்கு 1925 இல் இலக்கிய நோபெல் பரிசு அளிக்கப்பட்டது.

மேடம் மோனிகா வார்ரன் நாடகத்தைப் பற்றி :

[தமிழில் எழுதப் பேசும் வசதிக்காக பெர்னாட் ஷாவின் நாடகப் பெயர்கள் சிலவற்றை நான் எளிதாய் மாற்றி இருக்கிறேன்.]

பெர்னாட் ஷா நாடகத்தின் அடிப்படைக் கருத்து இதுதான் :  ஏழ்மையாலும், சமூகப் புறக்கணிப்பாலும், தனிப்படுவ தாலும், இல்லாமையாலும், வேலையின்மையாலும் சில மாதர் பரத்தையர் தொழில் சிக்கிக் கொள்கிறார் என்பதாக பெர்னாட் ஷா தன் நாடக முன்னுரையில் கூறுகிறார்.  மிஸிஸ் மோனிகா வார்ரன் ஒரு நடுத்தர வயது மாது.  உயர்தரப் பரத்தையர் மாளிகையை மேற்குடிச் செல்வந்தருக்கும், சமூகச் செல்வாக்கு மாந்தருக்கும் நடத்தி வரும் உரிமையாளி. நளினமும், நாகரீகமும் கவர்ச்சி மேனியும் கொண்டவள். மோனா லிஸா போன்று பார்க்க ஓர் அழகிதான். அவளுக்கு விவியன் என்றொரு வாலிபப் புதல்வி. மகள் கேம்பிரிட்ஜ் யுனிவெர்சிட்டி பட்டதாரி. அவளது கல்லூரிப் படிப்புக்குத் தொடர்ந்து பணத்தை அனுப்பிய அவளது அன்னை எப்படிப் பணம் சம்பாதிக்கிறாள் என்று தெரியாமல் இருக்கிறாள்.  அந்த இரகசியம் தெரிந்ததும் விவியன் வெகுண்டு, வெடித்து அன்னையைத் திட்டி அறவே வெறுக்கிறாள்.  தாய் சிறு வயதில் வறுமைப் பிடியில் பட்ட துயர்களைக் கூறிப் பரத்தையர் தொழிலில் தான் தள்ளப் பட்ட காரணத்தை விளக்குகிறாள்.  மகளால் அதை ஏற்றுக் கொள்ள முடியவில்லை. தர்க்கத்தின் முடிவில் உடன்பட ஒருவரும் இயலாது இருவரும் தாம் விரும்பும் தனித்தனிப் பாதையில் போகிறார்.  மோனிகா தன் பரத்தையர் தொழிலைத் தொடர்கிறாள்.  தாயைப் போல பிள்ளை என்பார் சிலர். ஆனால் விவியன் ஒரு விதி விலக்கு மங்கை.  அவள் அன்னையைப் போலின்றி ஒரு கௌரவத் தொழிலில் உழைத்துச் சம்பாதிக்க ஈடுபடுகிறாள்.

மிஸிஸ் வார்ரனின் தொழில் நாடகத்துக்குத் தடை உத்தரவு

1893 இல் எழுதிய பெர்னாட் ஷாவின் நாடகம் 1925 ஆண்டுவரை அடுத்தடுத்துத் தடை செய்யப்பட்டு இங்கிலாந்தில் அரங்கேறாது முடங்கியே மூலையில் கிடந்தது. பிரிட்டனின் அக்கால அரங்க மேடை அதிபரரான லார்டு சேம்பர்லின் “மிஸிஸ் வார்ரனின் தொழில்” நாடகத்தை எந்த நகரிலும் அரங்கேற்றக் கூடாது என்று தடை உத்தரவு போட்டார்.  காரணம் அந்த நாடகம் பரத்தையர் தொழிலைப் பற்றிக் காட்டி ஆடவரையும், மாதரையும் இழிவு செய்கிறது.  பரத்தையர் தொழில் நாட்டில் ஊன்றி வளர்வதற்கு மூல காரணமே சமூகம் தான் என்பது நாடகக் காட்சியாக வெளியாவது அப்போது வரவேற்கப் படவில்லை.  1902 ஆண்டில் லண்டனில் உள்ள “நியூ லிரிக் கிளப்” தன் உறுப்பினர் மட்டும் பார்க்க அந்த நாடகம் முதலில் அரங்கேறியது.  1905 இல் நியூ யார்க்கில் “மிஸிஸ் வார்ரன் தொழில்” நாடகம் முதன்முதல் அரங்கேறிப் பாதியில் போலீசார் குறுக்கிட்டு நடிகர் குழுவினர் கைது செய்யப் பட்டனர். பொதுநபர் ரசிக்க 1925 ஆண்டில்தான் அதை லண்டன் நாடக அரங்குகள் மேடையில் காட்ட முன்வந்தன.

பரத்தைமைத் தொழில் (Prostitution) பற்றி பெர்னாட் ஷாவின் கருத்துகள்

பெர்னாட் ஷா 1893 இல் “மிஸிஸ் வார்ரனின் தொழில்” என்னும் நாடகத்தை எழுதினார்.  அது பரத்தைமைத் தொழலில் ஈடுபட்டு ஊதியம் சம்பாதிக்கும் மிஸிஸ் வார்ரனைப் பற்றியது. அந்த வெறுப்புத் தொழிலில் கிடைத்த பணத்தை மகளுக்குத் தெரியாமல் சேர்த்து மகளைப் பட்டப் படிப்பில் ஏற்றி வளர்த்த நிகழ்ச்சியே நாடகத்தின் ஆணிவேராய் அமைந்துள்ளது.  இறுதியில் அதை அறிந்து கொண்ட மகள் ஆவேசம் கொண்டு அன்னையைப் பிரிவதே நாடக உச்ச முடிவாக எழுதப்பட்டுள்ளது.

மிஸிஸ் வார்ரன் உட்பட பரத்தைமைத் தொழிலில் பங்கு கொண்ட மற்றவரும், அவளது ஆசை நாயகரும் கண்ணியமாக காட்சி அளித்துப் போவதாய் பெர்னாட் ஷா காட்டி இருக்கிறார்.  இந்த கசப்பு நாடகத்தை தடை செய்யத் தகுதியுள்ள ஆபாச நடைப் போக்குகள், முரண்பாடுகள் எதுவும் வசனங்களில் இல்லை.  பரத்தைமை பற்றிய ஆபாசக் காட்சிகள், அமங்கலச் சொற்கள், அதிர்ச்சி வரிகள் எவையும் நாடகத்தில் எங்கும் காணப் படவில்லை. நாடக வசனங்களை இரட்டைப் பொருளில் பெர்னாட் ஷா எழுதி இருப்பது திறமையான நவீன நடைப் போக்காக திகைக்க வைக்கிறது.

பரத்தையர் தொழில் மாளிகை வைத்து நடத்தும் மிஸிஸ் வார்ரன் முரண்பாடு நாடகத்தை பெர்னாட் ஷா எழுதியதின் நோக்கம் என்ன ?  பரத்தைமைத் தொழிலின் மெய்யான காரணம் பெண்டிரின் சீர்கெட்ட நெறிகள் அல்ல !  ஆடவரின் ஆதிக்க வன்முறை வெறிகள் அல்ல !  வறுமை, ஏழ்மை, பசி, பட்டினி, தனிமை, வேலையின்மை, சமூகப் புறக்கணிப்பு, முறிந்த குடும்பம், வன்முறைக் கற்பழிப்பு, கட்டாயத் தொழில் அழுத்தம் போன்ற சமூக இடை யூறுகளே அப்பாவிப் பெண்டிரை மீளாத பரத்தைமைச் சிறையில் தள்ளி விடுகின்றன என்று பெர்னாட் ஷா தன் நாடக முகவுரையில் கூறுகிறார்.

**********************

நாடக  உறுப்பினர்

1. மேடம் மோனிகா வார்ரன் [Mrs. Kitty Warren] (45 வயது)
2. மிஸ் விவியன் வார்ரன் – [Ms. Vivie Warren] மோனிகாவின் ஒற்றை மகள் (வயது : 22)
3. பாதிரியார் சாமுவெல் கார்டுநர் [The Rev. Samuel Gardner] (வயது : 50)
4. பிராங்க் கார்டுநர் [Frank Gardner], விவியனின் காதலன் & சாமுவெல் பாதிரியாரின் மகன் (வயது : 20)
5. வில்லியம் பவல் [Praed] (நடுத்தர வயது) : மேடம் மோனாவின் கூட்டாளி
6. ஜார்ஜ் வாலஸ் (Sar George Crofts) (50 வயது) : மேடம் மோனாவின் தோழன்.

************************

மேடம் மோனிகாவின் வேடம்
(Mrs. Warren’s Profession)

நான்கு அங்கங்கள்

(முதலாம் அங்கம்)
அங்கம் -1 பாகம் -6

இடம்:  ஹாஸ்லிமியர், ஸுர்ரி, இங்கிலாந்து
நடந்த ஆண்டு : 1893
காலம் :  வேனிற் காலப் பிற்பகல்

அரங்க அமைப்பு:  தோட்டத்தில் அமைந்திருக்கும் வேனிற் குடில் மாளிகை. பின்புலத்தில் மரம் செடிகள் நிறைந்த ஒரு குன்று.  மரம் ஒன்றில் ஒரு சைக்கிள் சாத்தப்பட்டிருக்கிறது.  மர நிழலில் கட்டியுள்ள ஒரு தூரியில் இள நங்கை ஒருத்தி கையில் புத்தகத்தைப் படித்த வண்ணம் ஒருபுறம் சாய்ந்து முகமத்தைக் காட்டிப் படுத்திருக்கிறாள்.  குடிசையின் பின்புறத்திலிருந்து ஒரு நடுத்தர வாலிபர் (Praed] இளமாதை நோக்கி வருகிறார்.  வழி தவறிய வாலிபர் வாசல் அருகில் நின்று இள நங்கையிடம் பேசுகிறார்.  வாலிப கோட் சூட் அணிந்து குறுந்தாடியோடு காணப் படுகிறார்.  இள நங்கையின் வயது 20 மேல் இருக்கலாம். கவர்ச்சி அழகி, உறுதியான உடற்கட்டு, எடுப்பன தோற்றம். நளினமோடு பேசும் நடுத்தர வகுப்பு மங்கை. கணிதம்,விஞ்ஞானம் படித்த கல்லூரிப் பட்டதாரி. வில்லியமும், விவியனும் உரையாடிக் கொண்டு வரும் போது தாய் மோனிகாவும் அவளது நெடுங்கால நண்பர் ஜார்ஜ் வாலஸும் வருகிறார்கள்.  விவியனைச் சந்தித்த வாலஸ் அவள் தன் மகளோ வென்று சந்தேகப் படுகிறார்.  அப்போது விவியனின் காதல் ரோமியோ ஃபிராங் கார்டுநர் சைக்கிளில் வருகிறான்.  வில்லியத்தோடு உரையாடும் போது ஃபிராங்கின் தந்தை கிறித்துவப் பாதிரியார் சாமுவெல் கார்டுநர் தோட்டத்தினுள் நுழைகிறார்.

(சென்ற வாரத் தொடர்ச்சி)

ஃபிராங்க்:  வில்லியம் !  நீ முதன்முறையாக விவியனைச் சந்திக்கிறாயா ?

வில்லியம்:  ஆமாம்.  இன்றுதான் அந்த இளம்பெண்ணைச் சந்திக்கும் ஓர் அரிய வாய்ப்பு கிடைத்தது எனக்கு.  நான் அதிர்ஷ்டம் செய்தவன்.

ஃபிராங்க்:  அப்படியானால் விவியன் எப்படிப் பட்ட இளமங்கை என்று உனக்குத் தெரியாது.  இல்லையா ? அவள் ஒரு குணவதி !  அறிவு கூர்ந்தவள் !  சாமர்த்தியசாலி !  எப்படி விளக்கிச் சொல்வேன் அவள் அறிவைப் பற்றி.  சொல்லி விடுகிறேன் இதையும்.  (மகிழ்ச்சியுடன்) அவள் என்னை நேசிக்கிறாள் தெரியுமா ?

வில்லியம்:  அது சரி !  நீ அவளை நேசிக்கிறாயா ?

ஃபிராங்க்:  (தடுமாற்றமுடன்) அவள் என்னை நேசித்தால் நான் அவளை நேசிக்க வேண்டும் என்று கட்டாயம் இல்லை.  நான் அவளை விரும்புகிறேன்.

வில்லியம்:  அதாவது நீ அவளை நேசிக்க வில்லை.  உடல் மீது இச்சை.  உள்ளத்தின் மீது துச்சம்.  அதாவது கவர்ச்சி சலித்ததும் உறவை முறித்துக் கொள்ளலாம்.

வாலஸ்: (ஜன்னல் வழியாக எட்டிப் பார்த்து)  வில்லியம் ! என்ன செய்கிறாய் ? உள்ளே வா டீ அருந்த.

ஃபிராங்க்:  (ஜன்னல் புறம் நோக்கி) யார் அது வில்லியம் ?

வில்லியம்:  அவர்தான் கோமான் ஜார்ஜ் வாலஸ்.  பரம்பரைச் செல்வந்தர்.  மிஸிஸ் மோனிகா வார்ரனின் நீண்ட கால வாடிக்கைத் தோழர்.  சரி வா உள்ளே போய் நாமவரை எல்லாம் சந்திப்போம்.

(அப்போது தோட்ட வாசலில் ஒருவர் சைக்கிள் மணி அடித்து ஹலோ என்று விளிக்கிறார். அவர் வயதான கிறித்துவப் பாதிரிபோல் தெரிகிறார்)

பாதிரியார்:  ஃபிராங்க் !  நீ எதற்கு இங்கு நிற்கிறாய் ?  யார் தோட்டம் இது ?

ஃபிராங்க்:  ஹலோ !  (வில்லியத்தைப் பார்த்து)  இவர் ரோமன் காத்லிக் பிதா (பாதிரியைப் பார்த்து)  வருக கவர்னர் அவர்களே.  (வில்லியத்தைப் பார்த்து)  நீ உள்ளே போ வில்லியம்.  நான இந்தப் பாதிரியாரிடம் பாப மன்னிப்பு பெற்று வருகிறேன்.

வில்லியம்:  நல்லது நான் உள்ளே போகிறேன்.  (வீட்டை நோக்கிச் செல்கிறான்)

(பாதிரியார் தோட்ட வாசலில் நின்று கொண்டிருக்கிறார்.  அவர்தான் மேதகு ஸாமுவெல் கார்டுநர்.  அந்த ஊரில் வேரூன்றிய ஒரு கிறித்துவ ஆலயத்தின் மூல கர்த்தா. வயது 50 இருக்கும்.  தலைப் பாதிரியார் ஆயினும் அவருக்கு அதிகமாய் மதிப்பும் வரவேற்புமரந்த ஊரில் இல்லை.)

பாதிரியார்:  இங்கு நீ ஏன் வந்தாய் ?  உன்னை ஆதரிக்கும் தோழன் ஒருவன் இங்குள்ளானா ?  யாரென்று அறிய ஆவல்.

ஃபிராங்க்:  அஞ்ச வேண்டாம் கவர்னர் அவர்களே.  வாருங்கள் உள்ளே.

பாதிரியார்:  இல்லை, இது யாருடைய தோட்டம் என்று அறியாது நான் உள்ளே நுழையப் போவதில்லை.

ஃபிராங்க்:  இது மிஸ் விவியன் வார்ரன் இல்லம்.  அவளை எனக்குத் தெரியும்.

பாதிரியார்:  நான் அவளை இதுவரைக் கிறித்துவ ஆலயத்தில் எந்த நாளும் பார்த்த தில்லையே !

ஃபிராங்க்:  அவள் பல்கலைக் கழகப் பட்டதாரி !  பெரிய அறிவாளி. பல கல்லூரிப் பட்டங்கள் பெற்ற அந்தப் பாவை உன்னைவிட உயர்வாய்ப் படித்தவள்.  அவள் ஏன் ஆலயத்தில் புகுந்து உமது உபதேசத்தைக் கேட்க வேண்டும் ?

பாதிரியார்: (கோபத்துடன்) மதிப்போடு பேசக் கற்றுக் கொள் வாலிபனே !

ஃபிராங்க்:  யாரும் கேட்கும் தூரத்தில் இல்லை.  நீங்களும் உள்ளே வரலாம்.  (தோட்டத்தினுள் நுழைகிறார்)  நான் அந்த இள மங்கையை அறிமுகம் செய்கிறேன் உமக்கு.  அது சரி. போன ஜூலை மாதம் நீங்கள் எனக்குச் சொன்ன அறிவுரை நினைவில் இருக்கிறதா ?

பாதிரியார்:  நன்றாக நினைவில் உள்ளது.  உனக்கு ஒழுக்க நெறி கூறினேன். சோம்பித் திரியாதே, பிறரை அவமதிக்காதே, நேர்மையாய் உழைத்து ஊழியம் செய், அதனால் ஊதியம் பெறு !  என்னிடம் பணம் கேட்டு எப்போதும் பின்னால் வராதே !

ஃபிராங்க்:  அவற்றை நீங்கள் பின்னால் சொன்னது.  முதலில் என்ன சொன்னீர் என்று தெரியுமா ? எனக்கு மூளையும், செல்வமும் இல்லை, என் கவர்ச்சித் தோற்றத்தை வைத்து அவை இரண்டும் கொண்ட ஒருத்தியை மணந்து கொள் என்று ஆலோசனை கூறினீர்.  அந்த வாய்ப்பு இப்போது எனக்குக் கிடைத்திருக்கிறது அப்பா !  அதிர்ஷ்ட தேவதை என் மேல் கண்ணொளி வீசி விட்டாள் !  மிஸ் விவியன் மூளை கூர்மை யானது.  அதை நீங்கள் மறுக்க முடியாது.

பாதிரியார்:  மூளை மட்டும் இருந்தால் போதாது வாழ்க்கையில் !

ஃபிராங்க்:  ஒப்புக் கொள்கிறேன்.  அத்தோடு அவளிடம் செல்வமும் இருக்கிறது.

பாதிரியார்:  நான் பணத்தைப் பற்றி நினைக்க வில்லை.  வாழ்வில் மேன்மையான சில தேவைகளைக் குறிப்பிட்டேன்.  முதலாக நான் வேண்டுவது சமூக உயர் நிலை !

ஃபிராங்க்:  எனக்கு அதெல்லாம் தேவை இல்லை.

பாதிரியார்:  ஆனால் எனக்கு அது முக்கியம்.

ஃபிராங்க்:  நீங்கள் அவளை மணம் புரிய வேண்டாம்.  நான் அவளைத்தான் மணம் செய்து கொள்வேன்.  அவள் கேம்பிரிட்ஜ் கல்லூரிப் பட்டம் பெற்றவள்.  அவளுக்குத் தேவையான பணம் நிறைய அவளிடம் உள்ளது.

பாதிரியார்:  (கேலி நகைப்புடன்)  உனக்குத் தேவையான பணம் அவளிடம் இருப்பதாக நான் நினைக்க வில்லை.  நீ அவளை மணந்து ஏமாறப் போகிறாய்.

ஃபிராங்க்:  நான் ஒன்றும் பகட்டாக செலவழிப்ப தில்லை.  குடிப்பதில்லை.  குதிரைப் பந்தயத்தில் அடுத்தடுத்துப் பணம் கட்டுவதில்லை.  எளிய வாழ்க்கை எனது வாழ்க்கை.  வாலிப வயதில் நீங்கள் பெண்களோடு கூடிக் குலாவியது போல் நான் அவரை நாடி வாழ வில்லை.

பாதிரியார்:  (சினத்துடன்)  உஸ் !  மெதுவாகப் பேசு !  யார் காதிலாவது விழப் போவுது ?

ஃபிராங்க்:  இதிலென்ன ரகசியம் ?  நீங்களே என்னிடம் சொல்லி இருக்கிறீர், நான் ரெட்ஹில் மதுக்கடை மாதுடன் மோதி முட்டாள் ஆக்கப்பட்ட போது, நீங்கள் ஒருமுறை பெண் ஒருத்திக்குக் கடிதம் எழுதி மாட்டிக் கொண்டு ஈடாக 50 பவுண்டு பணம் கொடுத்து சரிக்கட்டினீர் என்று.

பாதிரியார்:  (முன்னும் பின்னும் பார்த்துப் பயந்து நடுங்கி)  ஃபிராங்க் வாயை மூடு !  அந்த அழுக்கு மூட்டையை இப்போது துவைக்காதே.  முன்பு நான் உன் நலனுக்குச் சொன்னதைக் கேளாமல் என் மேலே குத்திக் காட்டுகிறாயே !  உன் தந்தை செய்த தவறுகளைக் கூறி உனக்குச் சாதகமாய்ப் பயன்படுத்திக் கொள்ளாதே !

(தொடரும்)

***************
தகவல் :

Based on The Play : Mrs. Warren’s Profession By : George Bernard Shaw, – Plays Unpleasant) (1958)

(a) The Portable Bernard Shaw By : Stanley Weintraub (1977)
(b) Writers & Critics – Shaw By A. M. Gibbs (1969)
(c) The Oxford Dictionary of Quotations (New Edition) (1992)
(d) The Wicked Wit of Oscar Wilde (1997)
(e) http://en.wikipedia.org/wiki/Mrs._Warren’s_Profession
(f) http://www.enotes.com/mrs-warrens-profession
(g) The Great Quotations Compiled By : George Seldes (1967)
(h) BBC DVD Video Limited – Bernard Shaw’s Mrs. Warren’s Profession Released in August 2006 (109 minutes)
(i) A Guide to the Plays of Bernard Shaw By : C.B. Purdom (1964)
(j) Major Critical Essays By : Bernard Shaw Penguin Classics (1986)
(k) http://www.online-literature.com/george_bernard_shaw/mrs-warrens-profession/

********************
S. Jayabarathan [jayabarat@tnt21.com] (June 14, 2012)
http://jayabarathan.wordpress.com/